Ergonomi Tanımı ve Evde Ergonominin Önemi

İnsan ve çevresi arasındaki ilişkinin incelenmesine yönelik çalışmalar, endüstrileşmenin hızla ilerlemesi sonucu gelişmiştir. Endüstrileşme giderek artan nüfus kesimlerinin uğraşı haline gelirken, verimin en yüksek düzeye getirilebilmesi için bu çabaya katılan insan emeğinin rasyonel ölçüler içinde kullanılması gereğini ortaya çıkartmıştır. Bu alanda yapılan çalışmalar son yarım yüzyılda “ergonomi” bilim alanının gelişmesine gerekçe teşkil etmiştir.

Çalışanla yaptığı iş arasında iyi bir uyum sağlayarak, üretimin verimliliğini artırmak, çalışma ortamı nedeniyle organizmanın zarar görmesine mani olmak ve gereksiz aktiviteyi önlemek, öte yandan gereksiz ve aşırı zorlanmalar yüzünden yorulmayı ve yıpranmayı önleyerek insan faktörünü koruma amacını güden ergonomi bilimi; insanın yetenek, yorulma, vücut ölçüleri, hareket yeteneği, hareketlerindeki çabukluk, duyarlılık ve rahatlık, algılama, görme, görmeyi etkileyen etmenler gibi özelliklerini dikkate alarak, kişinin işini yaparken kullandığı makina, araç-gereç ve çevre dizaynını insanın tüm özellikleri ile en uyumlu bir şekle getirmeye çalışır.

Ergonomi disiplini, yakın sayılabilecek bir geçmişe değin yoğunlukla endüstride önem ve uygulama alanı bulurken endüstri dışında, özellikle ev ve aile yaşamına uygulanması oldukça yeni sayılmaktadır.

Bir toplumun yaşama standardı evlerde oluşur. Evler; fiziksel, sosyal, hissi ve entellektüel gelişimi sağlamadaki etkisi oranında, bireysel mutluluk ve başarının artmasında, dolayısıyla da toplumun güçlenmesinde rol oynarlar. Aile yaşantısı üzerinde bu denli güçlü bir etkinliği olan ev, yaşamla ilgili bir çok faaliyetin yürütüldüğü çevre olması, yürütülen faaliyetlerin belirli bir enerji, mekan ve uygun çevre koşullarını gerektirmesi, evde belli standardların bulundurulmasının gereğini de ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca; günümüzde ailelerin kalıplarının değişmesi, özellikle kadının iş gücüne katılımı sonucu ev işlerinin yürütülmesinde kullanılan insan gücü ve zamanın minumuma indirilme yollarının öğrenilmesini vazgeçilmez bir ihtiyaç haline getirmiştir. Bu nedenle ergonomi kavram ve ilkelerinin evlere de uygulanması, ev işi ile en çok uğraıan kulanıcı(lar) başta olmak üzere evi kullanan ailenin tüm bireylerinin de psikolojik, fizyolojik ve sosyal sağlığını sağlamak ve devam ettirmek açısından önemli ve gereklidir.

Ergonomik açıdan, uygun bir çalışma ortamı, işin gerektirdiği koşullar ile işi yapan kimsenin ihtiyaçlarını karşılayan bir ortamdır. İşi yapan kimsenin ihtiyaçlarının dikkate alınmasında, işi yapan kimse üzerinde minumum zorlanmaya neden olacak ve faaliyetleri yapmak için minumum güç gerektirecek koşulların saptanması gerekmektedir. Zorlanma ve güç kavramları sadece fiziksel zorlanma ve güç olarak değil, aynı zamanda işin duygusal ve zamansal maliyetini de içerir. İşin gerektirdiği koşulları dikkate almada amaç ise bir faaliyeti yerine getirirken o faaliyeti en kolay şekilde yapabilecek olan koşulu belirlemektir. Çalışma ortamı, işi yapan bireyin; anatomik, fizyolojik, psikolojik özelliklerine ve kapasitesine uygun olduğunda iş ve işi yapan birey arasında uyum sağlanır ve böylece en az yorgunlukla en yüksek verim elde edilir.

Evde yürütülen faaliyetlere de ergonomi kurallarının uygulaması; işin daha az zaman ve sürede, daha verimli ve emniyetli bir şekilde yapılmasını sağlayarak, işten duyulan tatmini en üst düzeye çıkartacaktır.

Zaman ve Enerjiden Tasarruf Sağlamak

Aile hayatının düzenli olarak yürütülmesini sağlayan ev işleri birçok farklı işi kapsayan, çoğu kez zıt özelliklere sahip işlerdir. Bazı işler zihinsel, bazıları ise materyal kaynaklara ihtiyaç gösterir. Bazıları süreklilik ve dikkatli planlama ister. Bazıları karmaşık, bazıları eşittir. Bu nedenle zihinsel çalışmalarının yanı sıra el ve beden gücü kullanarak yapılan ev işleri büyük ölçüde zaman, enerji, yargı, hüner, beceri gibi insansal kaynakların kullanılmasıyla gerçekleştirilir. Ancak bireylerin tüm zaman ve enerjisinin ev işlerine kullanılması hatalıdır. Ev işlerinin yürütülmesinde kullanılan insan gücü ve zamanın minumuma indirilme yollarının öğretilmesi, işlerle ilgili bilgi ve becerilerin geliştirilmesi gerek kendi gelişimini gerekse diğer aile üyelerinin gelişimlerini sağlamak için yeterli zaman ve enerji bulma imkanı verir. Böylece bireylerin diğer faaliyetlerde harcayacağı daha fazla zaman ve enerji kalacaktır.

Bunun için işi daha basit, daha kolay, daha kısa zamanda ve araç-gereçlerden en iyi şekilde yararlanarak yapma yollarının araştırılması, diğer bir deyişle ergonomik açıdan iş kolaylaştırıcı yöntemlerin geliştirilmesi gerekir.

Verimliliği Artırmak

İş sistemi, insan, çalışma ortamı ve kullandığı tüm farklı makina, araç ve gereçlerin oluşturduğu bir bütündür. İş sistemlerini inceleyen ergonominin amacı, sistemin öğeleri arasında uyumlu bir ilişki kurarak, verimliliği artırmaktır. Artan verimlilik sadece girdiyi azaltmakla kalmaz, aynı zamanda, çıktının miktar ve kalitesini de geliştirir. Bundan dolayı ergonomi, yapılan işin standardının yükselmesinede yardım ederek, zaman ve enerji de ekstra bir harcama olmadan tüm aile üyelerinin yaşam kalitesini de geliştirebilir.

Emniyeti Sağlamak

Evde yürütülen işlerde bir yandan insan verimi ve konforu amaçlanırken diğer yandan tasarlanan çevrenin insan için emniyetli olması istenir. Emniyet konusu ergonomide kazaların önlenmesi açısından ele alınır. İnsanın çevresinde kazalar yanlış tasarımlardan, yanlış kullanımdan ya da bireyin kendisinden kaynaklanabilir. Bu nedenle; iş emniyetini sağlayıp, kazaları önlemek dolayısıyla da verimliliği artırmak için çalışma ortamının ve bireyin iyi bir uyumlandırmasının sağlanması gerekmektedir. İyi düzenlenmiş bir çalışma ortamı kazaları önleyici bir faktör olacaktır. Bunun için de ergonomi biliminin iyi bilinmesi ve mümkün olduğunca fazla uygulanması, ergonomi prensiplerinin daha işin planlanması ve organizasyonu aşamasında dikkate alınması, çalışma ortamının emniyeti yükseltilerek kaza oranı azalacaktır.

İşten Duyulan Tatmini Artırmak

Gerek evde gerekse ev dışında yürütülen tüm işler; gerçekte insanın mutlu olacağı bir ev ve aile yaşantısını sağlayan araçlardır. Bu nedenle bireylerin ev ve aile yaşantısına ait işleri, ev dışında para kazanmak için girişilen uğraşılar kadar önemlidir. Ancak, aile bireylerinin de yaptığı işlerde başarılı olmasında bilgi ve becerisinin yanı sıra bu iılerden hoşlanması, başarılı olma ve takdir görme derecesi hakkındaki duygu ve düşünceleri de değer taşır. Eğer birey bu konularla ilgili olumsuz bir yargıya varırsa yaptığı işlerden uzaklaşır, işe karşı ilgi ve isteği azalır, verimi düşer, aynı zamanda işe karşı olumsuz duygular, kaza ve hatalara yol açtığı gibi kişide, sinirlilik, huzursuzluk, aşırı hassasiyet yarattığından aile ilişkilerini de olumsuz yönde etkiler. Fakat diğer işlerle uğraşan insanlar gibi özellikle ev kadınının yaptığı işlerden hoşlanmama durumunda bu işleri bırakması söz konusu değildir. Bu nedenle yürütülen işlerin zevkle yapılıyor olması önemlidir. Kadının ev işlerinde doyum ve başarıya ulaşması, aile bireylerinin de sağlık ve idari yönden gelişmelerini destekler. Ergonomik esaslara göre düzeltilmiş çalışma yöntemi hem zaman ve hem de insan gücünden tasarruf sağladığı gibi, en önemli yararı kullanılan kaynaklardan memnuniyet hissi vermesi ve işten duyulan tatmini artırmasıdır.

 Doç.Dr. Oya Hazer